İç kuvvetlerin oluşumu sürecinde yer kabuğunda meydana gelen hareketlere tektonik hareket adı verilmektedir. İç kuvvetlerin kaynağı mantodaki konveksiyonel hareketlerdir.
İç kuvvetler yeryüzü şekillerinin oluşmasını sağlar.
İç Kuvvetler 4’e Ayrılırlar.
1. Dağ Oluşumu (Orojenez)
2. Kıta Oluşumu (Epirojenez)
3. Volkanizma
4. Deprem (Seizma)
1. KITA OLUŞUMU (EPİROJENEZ)
Geniş yer kabuğu parçalarının yükselip alçalması olarak adlandırılır.Yer kabuğunu oluşturan levhalar manto üzerinde dengeli bir biçimde dururlar. Buna izostatik denge denir. Bu denge, yer kabuğu parçalarına ait ağırlıkların değişmesiyle bozulur. Bozulan denge sonucu; -Yükselerek oluşan kara parçasına jeoantiklinal (kara kütlesi),
- Alçalarak oluşan okyanus ve deniz çukurluklarına da jeosenklinal (deniz çukuru) adı verilir
İZOSTATİK dengeyi bozan durumlar;
* İklim değişiklikleri
* Dağ oluşumu
* Engebeli alanların aşınması
* Deniz çukurlarının dolması
2. DAĞ OLUŞUMU (OROJENEZ)
Dış kuvvetler tarafından aşındırılan malzemeler; deniz, göl vb. su kütlelerinin tabanlarında (Jeosenklinal) birikerek binlerce metre kalınlığında tortul tabakalar oluşur. Biriken ve sertlik dereceleri birbirinden farklı olan tortul tabakalar, levhaların yaklaşması sonucu yan basınçlara uğrar.Dünya üzerinde önemli dağ oluşumları
1- Huron Kıvrımları (Prekambriyen İlkel zaman)
2- Kaledoniyen(Paleozoyik 1. zaman) : İskoç ve Norveç dağları
3- Hersiniyen kıvrımları(Paleozoyik 1. zaman): Ural ve Appalaş dağları
4- Alp Kıvrımları(Mesozoyik – Tersiyer 3. zaman): Alpler, Kayalıklar, Himalayalar ve And Dağları(GENÇ oluşumlu
3. VOLKANİZMA
Yerin derinliklerinde yer alan magma, levhaların hareketlerine bağlı olarak yarıklardan yeryüzüne doğru sokulmasına denir.Volkanizma oluşum yerine göre Derinlik ve Yüzeyl olmak üzere ikiye ayrılır.
Derinlik volkanizması, yer kabuğunun içerisindeki çatlak ve boşluklara sokulan magmanın yüzeye ulaşamaması sonucu meydana gelir. Magmanın bu alanlarda soğumasıyla batolit, lakolit, sill ve dayk adı verilen yeryüzü şekilleri oluşur.
Bu şekiller dış kuvvetlerin aşındırması sonucu ortaya çıkar.
Yüzey volkanizması magmanın yeryüzüne ulaşmasıyla oluşur ve bu esnada yeryüzüne sıvı, katı ve gaz hâlde maddeler çıkar.
* Yüzey volkanizması sonucu oluşan yeryüzü şekillerine; kaldera, krater, maar volkan konileri lav düzlükleri, volkanik platolar örnek verilebir.
* Volkanlardan büyüklüğüne göre kül, lapilli ve volkan bombası gibi malzemeler çıkmaktadır.
Volkan konileri
| Kül Volkanları | Kalkan volkanları | Tabakalı volkan |
 Volkandan çıkan maddelerin volkan bacasının çevresine üst üste yığılmaları ile oluşmuş koni biçimli volkanlardır. |
 Akıcı lavların bir bacadan çıkarak birikmesi sonucunda oluşan, geniş alanlı ve kubbemsi bir görünüşe sahip volkanlardır. Hawaii Ve Karacadağ |
 Magmadan değişik dönemlerde yükselen, fazla akıcı olmayan farklı karakterdeki malzemenin birikmesi ile oluşur. Ağrı dağı |
* Yeryüzünde volkanların dağılışı ile levha sınırları birbirleriyle paralellik gösterir, Dünyadaki volkanların yaklaşık %75’i Pasifik Levhası’nın çevresinde yer aldığından bu alana Ateş
Çemberi(ABD,Japonya, Şili, Peru,Ekvador, Yeni Zelanda, Endonezya, Japonya,Filipinler) adı verilir.
1. Atlas Okyanusunun orta kesimi,
2. Akdeniz ve çevresi
3. Doğu Afrika
* Volkanik alanlar verimli tarım alanlarına sahip olduğu için nüfus yoğunlukları fazladır.
4. DEPREM(SEİZMA)
Yer kabuğu hareketleri, yer kabuğunu oluşturan tabakaların üzerinde çok büyük gerilimler oluşturur. Bu gerilimler neticesinde sert olan tabakalar kırılır. Bu kırık alanlar fay hatlarını oluşturur. Fayların geçtiği sahalar çoğu kez yer kabuğunun altında biriken enerjinin kolaylıkla yeryüzüne çıktığı alanlardır. Fay hatlarının geçtiği yerlerde deprem riski de fazladır.Dış merkez, depremin şiddetinin en fazla hissedildiği alandır.
Depremin merkezinden başlayan deprem dalgaları;
Boyuna (P) dalgalar,
Enine(S) dalgalar
Yüzey (L) dalgalarıdır. Yıkıcı etkisi en fazla olandır.
Deprem oluşumuna göre üçe ayrılır.
1. Volkanik depremler: Volkanik püskürmeler esnasında görülen ve etki alanları dar olan depremlerdir
2. Çöküntü (Göçme) depremleri: Kayatuzu, jips, kalker gibi kolay eriyebilen karstik sahalarda, zamanla yer altında büyük boşluklar oluşur. Bu boşlukların üstü bir müddet sonra çökerse sarsıntılar oluşur. Etki alanları en dar olan depremler bunlardır.
3. Tektonik depremler: Yer kabuğunun derinliklerinde basınç ve gerilimler sonucu, katmanların yer değiştirme, oynama ve kırılma gibi hareketlerinin ortaya çıkardığı sarsıntılardır. Etki alanları en geniş olan ve en çok hasara neden olan depremler bunlardır.
Yer kabuğu hareketleri sırasında meydana gelen kırıklara fay denir. Fay hatları boyunca yeryüzünde çatlaklar, yarıklar, çukurluklar oluşur ve heyelanlar meydana gelir. Fay hatlarının bulunduğu alanlarda genellikle deprem riski fazladır.
Deprem, sismoloji bilimi, sismograf kullanırlar. Richter ölçeği kullanılır.
Yeryüzünde depremlerin yoğunlaştığı üç ana kuşak bulunmaktadır. Bu kuşaklar levha sınırlarıyla büyük oranda örtüşür.
1. Büyük Okyanus’u çember şeklinde saran Pasifik Deprem Kuşağı (Japonya, Şili, Meksika ve ABD’nin batısı)
2. Akdeniz-Himalaya Deprem Kuşağı.( İtalya, Türkiye, İran, Afganistan ve Nepal) Yeryüzündeki depremlerin yaklaşık %90’ı bu iki deprem kuşağında görülmektedir.
3. Atlas Okyanusu’nun ortasındaki levha sınırlarında yer alan Atlantik Deprem Kuşağı.
* Eski jeolojik devirlerde oluşan;
Doğu Avrupa, Kanada, Sibirya, Grönland Adası, Avustralya ve İskandinav Yarımadası’nda deprem riski çok düşüktür.
Okyanus veya deniz diplerinde olan depremin ve volkanizmanın etkisiyle dev dalgalar oluşur.
Bunlara Tsunami denir
2020-01-11 Admin Admin
Taglar: İçKuvvetler
| Coğrafya Ders Notları - İlginizi çekebilecek başlıklar |
|---|
|
Bitki Çeşitleri
İklim Etkisi: Sıcaklık ve yağışın uygun olduğu alanlarda bitki örtüsü zengin iken kurak ve soğuk yerlerde bitki yetişmez. İklim ve bitki örtüsü birbirine bağlıdır. |
|
Dış Kuvvetler
Yeryüzünün aşınma, taşıma ve birikim faaliyetleriyle şekillenmesinde etkin rol oynar. Dış kuvvet ve süreçlerin etkisi, iklim ve topoğrafya gibi koşulların da etkisiyle bölgeden bölgeye göre değişiklik gösterebilir. |
|
Kayaçlar ve Özellikleri
Mineral ve organik maddelerden oluşan katı maddelere kayaç(taş)denir. Kayaçları inceleyen bilim dalına petrografi denir. |
|
21 Aralık Özellikleri
Güneş ışınları Yengeç Dönencesi’ne 43°06′ lık açı ile gelir. Kış mevsiminin başlangıcıdır. |
|
21 Haziran Özellikleri
Dünya, kendi ekseni etrafındaki günlük dönüşünü sürdürürken, bir yandan da Güneş’in çevresinde dolanır. |
|
21 Mart Özellikleri
Güneş ışınları öğle vakti Ekvator’a 90° lik açı ile düşer. Gölge boyu Ekvator’da sıfırdır. |
Sayfa Yorumları