Koşma
* Halk edebiyatının en yaygın nazım biçimidir.* Genellikle hece ölçüsünün 11’li kalıbıyla, 3-5 dörtlük arasında söylenir.
* Koşmalar konularına göre ve yapılarına göre ayrılır.
Güzelleme
Övgü amaçlı yazılan şiirlerdir. Genellikle sevgilinin güzelliği anlatılır. Başka birini ya da doğayı öven güzellemeler de vardır.Örnek
Nasıl vasfedeyim güzelim seni
Rumeli Bosna’yı değer gözlerin
Dünyaya gelmemiş eşin akranın
İzmir’i Konya’yı değer gözlerin
Kimsede görmedim sendeki nazı
Tunus Tırablus Mısır Hicaz’ı
Kars’ı Kağızman’ı Acem Şiraz’ı
Girid’i Yanya’yı değer gözlerin
Koçaklama
Konusu kahramanlık, yiğitlik, savaş olan koşmalardır.Dadaloğlu ve Köroğlu en çok koçaklama söyleyen şairlerdir.
Örnek
Benden selam olsun Bolu Beyi’ne
Çıkıp şu dağlara yaslanmalıdır
Ok gıcırtısından kalkan sesinden
Dağlar seda verip seslenmelidir
Düşman geldi tabur tabur dizildi
Alnımıza kara yazı yazıldı
Tüfek icad oldu mertlik bozuldu
Eğri kılıç kında paslanmalıdır
Taşlama
Bir kişinin, bir yerin, bir topluluğun kusurlarını söyleyen, toplumun bozuk yönlerini eleştiren şiirlerdir.Örnek
Bir odası vardır gayet küçücek
Kendi aklı sıra keyf yetirecek
Bir çanağı yoktur ayran içecek
Kahveyi bulunca fincan beğenmez
Seyranî söyledi bu doğru sözü
Haddeden çekilmiş doğrudur özü
Şehre gelin gitse bir köylü kızı
Lal ü güher ister mercan beğenmez
Ağıt
Koşma tarzında ve söyleyeni bilinen ağıtlar da vardır.Örnek
Yetim kalmış idin emzik tavında
Gamınla kardeştin gençlik çağında
Bir gül yeşertmedi vuslat bağında
Gönül yaraların hep berat götür
De ki Kadir Mevlâm bize ilişme
Dünyada sızıyan çıbanı deşme
Celâli Baba’dan sorma, söyleşme
Bu dertli çobandan bir selam götür
Düz Koşma
* 11’li hece öçüsüyle söylenir.* Kafiye düzeni
xaxa bbba ccca ... abab cccb dddb ... şekillerindedir.
Örnek
Daha senden gayrı aşık mı yoktur
Nedir bu telaşın hay deli gönül
Hele bir düşünsen fani dünyayı
Neler geldi geçti say deli gönül
Baktım iki kişi mezar eşiyor
Gam kasavet dalgalanıp aşıyor
Çok yaşayan yüze kadar yaşıyor
Topraklar başına vay deli gönül
Musammat Koşma
Her mısrası iki bölümden oluşan ve bu bölümleri aynı kafiyeyi taşıyan koşmalardır.Örnek
Yesari bu kare düştü ne çare
Eyledi avare ol kaşı kare
Alem aşikare derdime çare
Sarınca o yare merhemcesine
Yedekli Koşma
Doğu Anadolu ve Azeri sahasındaki saz şairlerinin kullandıkları bir şekildir.Koşma-Mani: Koşma beyitlerinin arasına aynı kafiyede bir mani kıtası ya da yedi heceli kıtalar getirilir.
Yedekli Beşli Koşma: 8’li hece ölçüsüyle yazılır. İlk bend 5, ikinci ve yedek sayılan bend 4 dizelidir.
Örnek
Hâb-ı nazda yatar iken uyandım
Bir bâde verdiler nûş edip kandım
İçtim bâdeyi kandım
Ab-ı hayattır sandım
Ben bir ateşe yandım
Aşkın atına bindim
Yeri göğü dolandım
Bu yerde de avlandım
Seni buldum bir çobana efendim
Kudret kanadımı çalsam el kınar
Ayaklı Koşma
Koşmanın ilk dörtlüğünün ikinci ve dördüncü, diğer dörtlüklerinin de sadece dördüncü dizelerine beş heceli ziyade eklemekle oluşan koşmaya denir.Ayaklı koşmalar genellikle musammat koşma biçiminde yazıldığından musammat ayaklı koşma, musammat müstezad koşma da denir.
Örnek
Ey benim cânânım can içre canım
Şûh nev-civânım olma bî-vefa rahm eyle bana
Ben sana kurbanım gel kes gerdanım
Dök yerlere kanım tek ol aşina olma bî-vefa
Zincirleme (Zincir-bend) Koşma
Bentlerinin dördüncü dizesinin uyaklı sözcüğü, bir sonraki dörtlüğün ilk dizesinin başında yinelenen koşmalardır.Örnek
O ki yaratıldık turab-ı Tûr’dan
Perverdigâr Hak Subhan’ı biliriz
Turabın aslını yarattın nurdan
Nurdan evvel bir mekânı biliriz
Mekanda var iken nice bin şeher
Anı ziynet kıldı murg-u meher
Günde yetmiş kere eyledi teher
Ekl ettiği rızk u nânı biliriz
Rısk-u nâne visâl eyledi Hûdan
Yoktan var edildi o zaman Âdem
Cinandan cihana bassan da kadem
Anı nisbet dü cihanı biliriz
Zincirbent Ayaklı Koşma
Ziyadeler, zincirleme tipindeki koşmalara eklenirse bu tip koşmalara zincirbent ayaklı koşma adı verilir.Örnek
Gani Mevlâm düştüm aşkın oduna,
Aşk oduna düştüm, ciğerim kebâb,
Söyündürmez âb
Âb akıyor benim iki gözümden
Mir’atî Gözümden akan yaş hep olur şarâb,
Kerem et yâ Rab
Koşma-Şarkı
Dördüncü dizesi, her dötlüğün sonunda nakarat olarak tekrarlanan koşmalardır.Örnek
İki dilber gördüm güller içinde
İkisi de nazlı; cana uygundur
İsmini gizlerim diller içinde
Biri nazlı kuğu, biri toygundur.
Kaçan bir naz ile eylese reftâr
Kemend-i zülfünü eyleyip etvâr
Şehr-i melâhatle ol şîrin- güftâr
Biri nazlı kuğu, biri toygundur
Müracaa (Dedim-Dedi’li)Koşma
Aşık ve sevgilinin “dedim dedi” ifadesine bağlı olarak, karşılıklı söyleşmeleridir.Örnek
Dedim kalem nedir dedi kaşımdır
Dedim inci nedir dedi dişimdir
Dedim on beş nedir dedi yaşımdır
Dedim on altıdır dedi ki yok yok
Tecnis Koşma
Bütün kafiyeleri cinaslı olan koşmalardır.Destan
Birkaç dörtlükten yüzden fazla dörtlüğe kadar yazılabilir. 11’li hece ölçüsüyle yazılır. Savaş, deprem, yangın, eşkıyalar, tanınmış kişiler konuları olabilirSemai
Hece ve aruz ölçüsüyle söylenir.Kendine özgü ezgileri vardır. 8’li hece ölçüsüyle söylenir. Dörtlük sayısı 3-5 arasındadır. Gurbet, aşk, doğa, özlem, ayrılık gibi konular işlenir. Az sözle yoğun bir anlam sağlamak gerektiği için zor bir nazım biçimidir.Örnek
Gönül gurbet ele varma
Ya gelinir ya gelinmez
Her dilbere meyil verme
Ya sevilir ya sevilmez
Yürüktür bizim atımız
Yardan atlattı zatımız
Gurbet elde kıymatımız
Ya bilinir ya bilinmez
Varsağı
Yiğitçe bir söyleyişi vardır. Adını Güney Doğu Anadolu’da yaşayan Varsak Türkmenlerinden almıştır. ”Be hey, bre, hey gidi, aman hey” gibi ünlemler kullanılır. 8’li heceyle söylenir.Örnek
Bre ağalar bre beğler
Ölmeden bir den sürelim
Gözümüzde kara toprak
Dolmadan bir dem sürelim
Aman hey Allahım aman
Ne aman bilir ne zaman
Üstümüzde çayır çimen
Bilmeden bir dem sürelim
2018-09-03 Admin Admin
Taglar: ÂşıkEdebiyatıNazımBiçimleri
| Edebiyat Ders Notları - İlginizi çekebilecek başlıklar |
|---|
|
Âşık Edebiyatı Temsilcileri
Âşık Edebiyatı Temsilcileri; Köroğlu, Öksüz Dede (Öksüz Âşık), Kayıkçı Kul Mustafa, Karacaoğlan, Âşık Ömer, Kâtibî, Kuloğlu, Gevherî, Dertlî, Dadaloğlu, Bayburtlu Zihnî, Erzurumlu Emrah, Everekli Seyranî, Âşık Şenlik, Ruhs |
|
Beş Hececiler
Beş Hececiler; Orhan Seyfi Orhon, Faruk Nafiz Çamlıbel, Halit Fahri Ozansoy, Enis Behiç Koryürek, Yusuf Ziya Ortaç |
|
Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatının Diğer Sanatçıları
Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatının Diğer Sanatçıları; Sabahattin Ali, Cevat Şakir Kabaağaçlı (Halikarnas Balıkçısı), Sait Faik Abasıyanık, Oğuz Atay, Tarık Buğra, Yaşar Kemal, Kemal Tahir, Orhan Kemal, Memduh Şevket Esendal |
|
Anonim Halk Edebiyatı Nazım Biçimleri
Anonim Halk Edebiyatı Nazım Biçimleri; Mani, Düz ManiKesik Mani (Cinaslı Mani), Yedekli Mani (Artık mani), Türkü, Ninni, Ağıt |
|
Divan Edebiyatı Genel Özellikleri
Arap, Fars edebiyatı örnek alınarak İslami unsurlarla şekillenen bir edebiyattır. Divan edebiyatının kaynakları: Kur’an, hadisler, kelam, fıkıh, peygamber hikayeleri, menkıbeler, tasavvuf, mitoloji, astronomi, musiki, tıp. |
|
Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri
Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri; Gazel, Kaside, Mesnevi, Kıta, Müstezat, Rubai, Tuyuğ, Şarkı, Murabba, Terkib-i Bent |
Sayfa Yorumları