Eş Sesli (ek, Kelime) » Gramer Terimi

Eş Sesli (ek, Kelime) anlamı nedir?
Söyleniş ve yazılışları birbirinin aynı olup da anlamları (veya görevleri) ve gösterdikleri kavramlar açısından birbirleriyle hiç bir ilişkisi bulunmayan ek ve kelimelerdir. Türkçede en eski metinlerimizden başlayarak eş sesli ek ve kelimelere rastlanmaktadır: ET. öñ+din (önden), öñ+dün «önce», yañır-tı<yañur-tı: «çınladı, sesi aksettirdi», yañır-tı «<yañır-t-ı: yeniden» ög «anne», ög «akıl» balık «şehir», balık «balık» ot «ateş», ot «ot» elig «el», elig «elli» vb. Türk dilinin yaşayan bütün kollarında olduğu gibi Türkiye Türkçesinde de eş sesli bazı ekler ve epey kelime vardır: -DIk (belirli geçmiş zaman çokluk 1. şah. eki): aldık, geldik, oturduk, gördük vb. DIk (sıfat-fiil eki): tanı-dık adam, yitir-dik(ğ)-imiz değerler, tut-tuk(ğ)-umuz yol don «vücudun belden aşağısına giyilen iç çamaşırı», don «hava sıcaklığının sıfırın altına düşmesiyle suyun buz tutması» saç «başın derisini kaplayan kıl», saç «sac, yassı demir çelik ürünü, saçtan yapılmış ekmek, yufka vb. pişirme aracı» saz «ince kamış, hasır otu», saz «her türlü müzik âleti, çalgı, Türk halk müziğinde kullanılan uzun saplı bir çalgı türü» yüz «surat, çehre» yüz «sayı adı» yaş «ıslak», yaş «yaşanan yıl» kurt «böcek», kurt «yırtıcı hayvan» çay «akarsu», çay «pişirilerek içilen bitki» yazma «el ile yazılmış kitap, el yazması», yazma «başa örtülen örtü».

Dilimizdeki eş sesli kelimelerin bazıları da Türkçe kelimeler ile alıntı kelimelerin aynı sesi taşımasından oluşmuştur: T. dam, «yapıları dış etkenlerden korumak için üzerlerine kaplanan kiremitli bölüm», Fr. dam dansta kavalyenin eşi TT. bağ «bağ», Far.

bağ «bahçe» TT. bar «bir oyun türü», İng. bar «danslı, içkili eğlence yeri» Fr. bank «banka»: Etibank, Sümerbank bank «parklarda ve caddelerde oturulacak sıra» vb.

Dilimizde, bazı kelimelerdeki ses kaybı ile oluşmuş bulunan eş sesli kelime örnekleri de vardır: elig<el «el», el «yabancı» gibi. Bunlara aynı seslerden oluşan ad ve fiil köklerinde daha fazlaca rastlanır: acı<acıg: «acı», acı- «acılaşmak» kuru (<kurug) damla (<tamlag), damla- damlamak, boz «boz renk», boz- (<buz- «bozmak» dil (<ET. til) «dil», dil- «dilimli hâle getirmek, dilimlemek» geç (<keç «gece geç vakit, akşam», geç- «geçmek» sal «tahta direklerden yapılmış deniz veya ırmak taşıtı, sal», sal- «bırakmak, göndermek» toz «toz»): toz- (<tozu-: «toz havalanarak çevreye yayılmak) vb. bunlar gibi uç/uç- bağır/bağır- yüz/yüz- yay/yay-, yaz «yaz mevsimi, yaz» / yaz- «yazı yazmak, yaymak, sıralamak» gibi örneklerde de zamanla yine bir ses erimesinden doğmuş ses eşliği söz konusudur.
Gramer Terimleri Sözlüğü Tüm Liste »