Akarsuyun, içerisinden geçtiği yatağı kazması ve kopardığı parçacıkları taşıması olayına aşındırma denir.Akarsular kimyasal ve fiziksel (mekanik) yollarla aşındırma yaparlar.
1. Kimyasal aşındırma: Sıcaklığın yüksek olduğu zamanlarda veya sürekli sıcak bölgelerde, akarsuların geçtikleri yeri eritmesiyle yaptığı aşındırmadır.
2. Mekanik aşındırma: Akarsular, eğime bağlı olarak kazandıkları güçle, yatağındaki kayaları parçalayarak aşındırır. Akarsular genelde fiziksel yolla aşındırma yaparlar.
Mekanik Aşındırmada Etkili Olan Faktörler
1. Akarsu yatak eğimi,
2. Akarsuyun akımı,
3. Akarsuyun akış hızı,
4. Akarsuyun yük miktarı,
5. Akarsuyu yatağı çevresindeki bitki örtüsü,
6. Akarsu yatağındaki kayaların özelliği,
Akarsuların fiziksel aşındırması üç şekilde olur.
a. Derine aşındırma: Akarsuların yatağını düşey doğrultuda ışındırarak, deniz seviyesine indirmeye çalışmasıdır.b. Yana aşındırma: Akarsuların içindeki materyallerle birlikte, eğimin azaldığı yerde salınımlar yaparak, yanlara çarpması sonucu meydana gelen aşındırmadır.
c. Geriye aşındırma: Akarsularda su miktarı en çok ağız kısmında olur. Çünkü, bu kısımda akarsu bütün kolların dan aldığı suyu taşır.Bu kesimdeki su fazlalığı nedeniyle, akarsular yataklarını, denize döküldükleri yerden başlayarak geriye doğru aşındırmaya başlarlar. Böylece aşınan nokta, kaynağa doğru kayar ve zamanla akarsu üzerindeki şelaleler ortadan kalkar. Buna geriye doğru aşındırma denir.
Geriye doğru aşındırma ile akarsular, çevredeki küçük akarsuları kollarıyla birlikte kendisine bağlar.Buna akarsu kapması veya kapma denir.
*Akarsular aşındırma faaliyetini daha çok ağızdan kaynağa doğru geri aşındırma şeklinde gerçekleştirir.
*Denize dökülen bir akarsu yatağını en sondeniz seviyesine kadar aşındırır. Buna taban seviyesi (genel kaide seviyesi) denir. Göle dökülen akarsu da yatağını en son göl seviyesine kadar yapar. Buna da yerel kaide seviyesi denir.
Denge Profili : Akarsular vadilerini kazıp derinleştirdikçe, yataklarının eğimi gittikçe azalır.Bu yüzden zamanla akış yavaşlar, aşındırma eski hızını kaybeder ve en sonunda hemen hemen sona erer. Akarsu yatağında artık, başlangıçtaki pürüzler, şelaleler ortadan kaldırılmış olur. Bu duruma erişen bir akarsuyun, ağzından kaynağa doğru uzanan profili iç bükey bir eğri halindedir. Buna denge profili denir.
Denge profiline ulaşmış bir akarsuda;
- Yatak eğimi azalmıştır.
- Akış hızı azalmıştır.
- Aşındırma gücü azalmıştır.
- Biriktirme azalmıştır.
- Su potansiyeli azalmıştır.
- Enerji üretimi için elverişsizdirler.
- Üzerinde ulaşım ve taşımacılık yapılabilir.
Türkiye, bugünkü yeryüzü şeklini yakın bir jeolojik dönemde kazandığından, akarsular henüz denge profiline kavuşmamışlardır. Bundan dolayı, ulaşıma elverişsizdirler. Akarsularımızın aşındırma faaliyetleri güçlü ve enerji potansiyelleri yüksektir.
Yağmurun oluşturduğu erozyon: Yağmur damlalarının zemine çarparak yaptığı aşındırmadır. Özellikle ufalanmış materyaller ve toprak örtüsünde etkili olan bir aşındırma şeklidir.
Yüzeysel aşındırma: yağışlar ve kar erimeleriyle yüzeysel akışa geçen suların meydana getirdiği aşındırma şeklidir.Bu aşındırma şekli özellikle yamaçların aşındırılmasında etkilidir.
Yatak boyunca aşındırma: Bir yatak boyunca akan akarsuyun yaptığı aşındırma şeklidir.yatak boyunca aşındırma üç şekilde gerçekleşir:
Su kütlesinin aşındırması: Akarsu yatağını dolduran suyun basıncı ile zeminden parçaların koparılması ve taşınmasıyla gerçekleşir. Bu aşındırma şekli özellikle yumuşak kayaçların bulunduğu alanlarda daha etkilidir.
Çarparak aşındırma: Su içinde taşınan materyallerin vadi yatağının dibine ve yanlarına çarpmasıyla oluşan aşındırma şeklidir.
Çözerek aşındırma: Suların zemindeki kayaçları çözmesiyle gerçekleşir. Çözünebilen kayaçların bulunduğu yerlerde bu tür aşındırma daha çok etkilidir.
Akarsuyun gücünü, taşıdığı su miktarı ve yatak eğimi belirler. Akarsuyun gücü ile taşıdığı maddelerin büyüklüğü arasında doğrudan bir ilişki vardır. Yatak eğimi, taşınan su miktarı ve malzeme fazla ise aşındırma da artar.
2018-08-29 Admin Admin
Taglar: AkarsulardaAşındırma
| Coğrafya Ders Notları - İlginizi çekebilecek başlıklar |
|---|
|
21 Aralık Özellikleri
Güneş ışınları Yengeç Dönencesi’ne 43°06′ lık açı ile gelir. Kış mevsiminin başlangıcıdır. |
|
21 Haziran Özellikleri
Dünya, kendi ekseni etrafındaki günlük dönüşünü sürdürürken, bir yandan da Güneş’in çevresinde dolanır. |
|
21 Mart Özellikleri
Güneş ışınları öğle vakti Ekvator’a 90° lik açı ile düşer. Gölge boyu Ekvator’da sıfırdır. |
Sayfa Yorumları